Η νίκη του Τραμπ, το Brexit και η απειλητική άνοδος του λαϊκισμού στην ηπειρωτική Ευρώπη έθεσαν στο επίκεντρο των αναλύσεων τη διανομή των εισοδημάτων και την παγκοσμιοποίηση. Υπάρχει μια γραφική παράσταση, η οποία συνοψίζει εντυπωσιακά το τι συνέβη παγκοσμίως στη διανομή του εισοδήματος την περίοδο 1988-2008.
Γνωστή ως «καμπύλη (ή διάγραμμα) του ελέφαντα», αυτή η γραφική απεικόνιση οφείλεται στον πρώην οικονομολόγο της Διεθνούς Τράπεζας, σερβο-αμερικανό Branko Milanovic, ο οποίος σημειωτέον δεν είναι ούτε μαρξιστής ούτε νεοφιλελεύθερος.[1] Τα περισσότερα από όσα αναφέρονται στη συνέχεια είναι μια (κάπως ελεύθερη) μετάφραση από το Κεφάλαιο 1 του πρόσφατου βιβλίου του Global Inequality – A New Approach for the Age of Globalization, Belknap Press, 2016.
Η γραφική παράσταση δείχνει το σχετικό (επί τοις εκατό) κέρδος στο κατά κεφαλήν εισόδημα (σε δολάρια του 2005) μεταξύ 1988 και 2008 σε διαφορετικά σημεία της διανομής του παγκόσμιου εισοδήματος (από το φτωχότερο παγκόσμιο 20-μόριο, στο 5, στο πλουσιότερο 100-μόριο, στο 100. Τα πραγματικά εισοδηματικά κέρδη ήταν υψηλότερα πέριξ του 50-μορίου της διανομής του παγκόσμιου εισοδήματος (η διάμεσος, σημείο Α) και μεταξύ του πλουσιότερου (κορυφαίο 1%, σημείο C). Ήταν χαμηλότερα μεταξύ των ατόμων πέριξ του 80ου εκατοστημορίου παγκοσμίως (σημείο Β), τα περισσότερα των οποίων ανήκουν στη χαμηλότερη μεσαία τάξη του πλούσιου κόσμου. Η διάμεσος (σημείο Α) διαιρεί τη διανομή σε δύο ίσα τμήματα, έκαστο των οποίων περιλαμβάνει 50% του πληθυσμού: το μισό με μεγαλύτερο (δεξιά) και το άλλο μισό με μικρότερο (αριστερά) εισόδημα από τα άτομα στο διάμεσο εισόδημα.
Ο Milanovic εστιάζεται στα σημεία Α, Β και C ως ιδιαίτερου ενδιαφέροντος.
Σημείο Α
Τα άτομα στο σημείο Α είχαν την ψηλότερη αύξηση του πραγματικού εισοδήματος, κάπου 80% στην εικοσαετή περίοδο. Η αύξηση υπήρξε υψηλή, ωστόσο, όχι μόνο για τα ευρισκόμενα κοντά στη διάμεσο, αλλά για μεγάλο εύρος ατόμων, από το 40στό παγκόσμιο εκατοστημόριο μέχρι το 60στό. Πρόκειται για το ένα πέμπτο του παγκόσμιου πληθυσμού. Ποιοι είναι αυτοί οι προφανώς κερδισμένοι από την παγκοσμιοποίηση; Στα εννιά δέκατα των περιπτώσεων είναι άτομα από τις αναδυόμενες ασιατικές οικονομίες, κυρίως την Κίνα, αλλά επίσης την Ινδία, Ταϋλάνδη, Βιετνάμ και Ινδονησία. Δεν είναι οι πλουσιότεροι στις χώρες αυτές, διότι οι πλούσιοι βρίσκονται περισσότερο προς τα δεξιά στην καμπύλη. Είναι άτομα στο μέσο της διανομής του εισοδήματος στις χώρες τους και επίσης στον κόσμο.
Σημείο B
Το πρώτο αξιοσημείωτο πράγμα είναι ότι βρίσκεται δεξιά από το σημείο Α, δηλαδή όσοι βρίσκονται στο Β είναι πλουσιότεροι από τους Α. Ωστόσο, η αύξηση του πραγματικού τους εισοδήματος ήταν μηδαμινή την εικοσαετία 1988-2008. Τα άτομα σε αυτή την ομάδα προέρχονται σχεδόν αποκλειστικά από τις πλούσιες οικονομίες των χωρών του ΟΟΣΑ, περίπου τα τρία τέταρτα προέρχονται από τη Δυτική Ευρώπη, Βόρειο Αμερική, Ωκεανία και Ιαπωνία. Όπως η Κίνα κυριαρχεί στο σημείο Α, έτσι οι ΗΠΑ, Γερμανία και Ιαπωνία δεσπόζουν στο σημείο Β. Τα άτομα στο σημείο Β γενικά ανήκουν στο κατώτερο μισό της διανομής του εισοδήματος των χωρών τους… Απλουστεύοντας, θα μπορούσαν να αποκληθούν «μεσαία τάξη του πλούσιου κόσμου». Και ασφαλώς δεν ήταν οι νικητές της παγκοσμιοποίησης.
Σημείο C
Η ομάδα C αποτελείται από τους «παγκόσμιους πλουτοκράτες» (το παγκόσμιο 1%), των οποίων τα πραγματικά εισοδήματα αυξήθηκαν ουσιαστικά μεταξύ 1988 και 2008. Είναι, όπως και η Ασιατική μεσαία τάξη οι νικητές της παγκοσμιοποίησης. Οι ανήκοντες στο παγκόσμιο 1% προέρχονται κυρίως από τις πλούσιες οικονομίες. Το μισό των ατόμων είναι Αμερικανοί (αυτό σημαίνει ότι κατά προσέγγιση 12% των Αμερικανών ανήκουν στο κορυφαίο 1%). Το υπόλοιπο προέρχεται σχεδόν εξ ολοκλήρου από τη Δυτική Ευρώπη, Ιαπωνία και Ωκεανία. Σε ό,τι μένει, η Βραζιλία, Νότιος Αφρική και Ρωσία συνεισφέρει εκάστη 1% του πληθυσμού της.
Συμπεράσματα
- Την περίοδο της παγκοσμιοποίησης από τα μέσα της δεκαετίας του ’80 μέχρι σήμερα, η παγκόσμια ανισότητα μειώθηκε για πρώτη φορά από τη βιομηχανική επανάσταση.
- «Κερδισμένοι» ήταν το παγκόσμιο 1% («η παγκόσμια πλουτοκρατία») και οι μεσαίες και ανώτερες τάξεις των φτωχών χωρών—οι περισσότερες των οποίων βρίσκονται στην Κίνα και σε άλλες ασιατικές χώρες.
- Σχετικά «χαμένοι» ήταν οι κατώτερες και μεσαίες τάξεις στις πλούσιες χώρες, οι οποίες ωστόσο βρίσκονται σε καλύτερο επίπεδο από τις αντίστοιχες μεσαίες τάξεις των άλλων χωρών.
- Οι ανισότητες, όμως, αυξήθηκαν στις πλούσιες χώρες, λόγω αφενός της στασιμότητας στα εισοδήματα των κατώτερων και μεσαίων τάξεων και, αφετέρου, του μεγάλου πλουτισμού των αντίστοιχων πλουτοκρατών σε εθνικό επίπεδο. Τούτων δοθέντων, η τάση των ανθρώπων να εστιάζονται στα του οίκου τους—να αισθάνονται ότι παράγεται μεγαλύτερη ανισότητα, έστω κι αν αυτό δεν ισχύει—προοιωνίζεται ένα απαισιόδοξο πολιτικά μέλλον και θέτει σημαντικά ερωτήματα για το μέλλον της δημοκρατίας. Εάν αυτές οι τάσεις συνεχιστούν, θα υπάρξει μια «τέλεια καταιγίδα ανισότητας» στις πλούσιες χώρες.
[1] Όπως φαίνεται από το επόμενο σχήμα, η καμπύλη μοιάζει με ελέφαντα με σηκωμένη την προβοσκίδα του, εξ ου και το όνομά της.
ΤΟ ΑΠΛΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΛΥΠΛΟΚΟ 